Ağız içinin tipik iltihabları ağızdakı səbəblərdən qaynaqlanırsa əsas, başqa xəstəliklərdən qaynaqlanırsa..
Ağız içinin tipik iltihabları ağızdakı səbəblərdən qaynaqlanırsa əsas, başqa xəstəliklərdən qaynaqlanırsa ikinci olaraq xarakterizə edilər. Stomatit ağız mukozasının akut ya da xroniki şəkildə iltihablanmasıdır. Ağız mukozasında infeksiyaya yol aça biləcək vəziyyətə gəlmiş müxtəlif mikrobların varlığına bağlı olaraq inkişaf edər. Qanamalı Stomatit asanca qanayan diş əti mukozasının qızarması və şişməsi ilə özünü müəyyən edər. Çoxu dəfə ümumi bir xəstəliyə, zəhərlənməyə ya da vitamin çatmazlığına bağlıdır
Yunancada stoma "ağız", thrust "iltihab" deməkdir. Stomatit geniş mənasıyla ağız içindəki bütün iltihabla daxildir. Dar mənada isə gerçək ağız boşluğu mukozası məhdud olaraq istifadə edilər. İltihab dildeyse glossit, dişəti mukozasındaysa jinjivit adını alır. Ağız selikli qişası birbaşa ağızdakı səbəblərlə asanca xəstələnər. Ayrıca bəzi ümumi xəstəliklərin də ilk əlamətləri ağızda ortaya çıxar. Bu səbəblə ağız içi iltihabları ibtidai və orta olaraq ikiyə ayrılar. İlki başqa xəstəliklərə bağlı olmadan inkişaf edər. Orta olanlar başqa organlann hastalanmasından sonra ortaya çıxar.
Ağıziçi iltihabının başlıca növləri arasında ağız soyuqdəyməsi ilə eksüdalı, xorala, kangrenli, kanamalı və aftlı iltihablar sayıla bilər.
Ağız nezlesi
Ən sıx görülən və ən az zərərli növdür. Ağızdakı məskun bakteriya florasının, ümumi və yerli müxtəlif vəziyyətlərə bağlı olaraq xəstəlik edə bilmə qabiliyyəti qazanmasından qaynaqlanar. Hər yaşda görülə bilər. Xüsusilə yaxşı bəslənməyən uşaqlarda, diş çıxaran körpələrdə və qızılca, qırmızı, suçiçeği, kızamıkçık kimi döküntülü xəstəliklər zamanı ortaya çıxar. Yetkinlərdə başlıca səbəbləri diş daşları və uyğun olmayan diş protezlerinin istifadə edilməsidir. Həzm pozuqluqları, yüksək atəş, örseleyici yeməklər, çox isti içkilər və siqaret da ağızda bu tip iltihab edə bilər. Ağız nezlesinin tez rast gəlinən bir başqa səbəbi vitamin əskikliyidir. Artıq iskorbüt və Beriberi kimi ağır vitamin çatmazlıqlarında qaynaqlanan xəstəliklər balanslı bəslənmə şüuru və imkanlarının olduğu ölkələrin gündəmindən çıxmışdır. Amma qeyri-kafi və balanssız bəslənməyə ya da bədəndəki funksiya pozuqluqlarına bağlı olaraq gizli vitamin çatışmazlığı xəstəlikləri görülməkdədir.
Ağız soyuqdəyməsi ümumiyyətlə ağız boşluğunda kırmızılıkla ortaya çıxar. Çoxu dəfə dil və dodaqlarda məşhur və vahid kızarıklıklar görülər. Xəstə ağzında quruma və yanma duyar. Udma və çeynənən hərəkətləri çətinləşər. Bu tip Ağıziçi iltihabları, mikrob öldürücü qarqaralar istifadə müalicə edilə bilər. Ayrıca ağrı və yanma duyğusunu aradan qaldıran yüngül narkotik və mikrob öldürücü dərmanlar faydalı ola bilər. İltihab vitamin əskikliyinə bağlıdırsa müalicə yoxdur olan vitaminlərin ödənilməsinə dayanır.
Eksüdahlı Ağıziçi iltihabı
Mukozada üstü ağ rəngli ağır bir iltihablanma formasında ortaya çıxar. Ümumiyyətlə xorala stomatit başlanğıcıdır. Başlıca səbəbləri ağız nezlesininkiyle eynidir. Bəzi peşə xəstəlikləri və kimyəvi maddələrin yol açdığı xroniki zəhərlənmələr də ağızda bu tip iltihaba səbəb olur. Bunların başında gələn güllə və civə zəhərlənmələrə xüsusilə diş əti və bəzən dil iltihabına gətirib çıxarar. Ağızdakı iltihablanma bütün bədəni təsir edən xəstəliklə birlikdə müalicə edilir.
Xorala Ağız içi iltihabı
Ağız soyuqdəyməsindən də, eksüdalı Ağıziçi iltihabından da ağırdır. Ümumiyyətlə epidemiya formasında ortaya çıxar və ağız boşluğunun təmizliyinə diqqət göstərilməməsi vəziyyətində asanca bulaşır. İltihab dişçilerinde başlayır. Daha sonra bütün ağıza yayılır. Diş köklərinə, hətta dodaqlara da yayılan sarımtıl bir eksüdaya və ağrılı qabarıqlığa səbəb olur. Xorala Ağıziçi iltihabı Fusobacterium və spiroket faktor olduğu Vincent anjini kimi udlaq infeksiyalarına bağlı olaraq ortaya çıxa bilər. İlk qabarıqlıq mərhələsidir sonra çox yavaş yaxşılaşan xora və yaraların meydana çıxdığı bu tip Ağıziçi iltihabında mikrob öldürücü qarqaralar kafi deyil. Ayrıca antibiotik və sülfamitlere dayanan ümumi bir müalicə tətbiq; bəzi faktlarda kortizon da lazım ola bilər.
Kangrenli Ağız içi iltihabı
Xorala tipin son mərhələsidir. Orqanizmin aşın ölçüdə gücdən düşdüyü vəziyyətlərdə görülər və toxuma ölümünə gətirib çıxarar.
Qanamalı Ağıziçi iltihabı
Kanamalarla ortaya çıxan ağız mukozası iltihabıdır. Ümumiyyətlə ağızdakı müəyyən bir səbəbdən qaynaqlanmaz. Laxtalanma pozuqluqları, qaraciyər və ürək-damar xəstəlikləri, zəhərlənmələr və vitamin yetmezlikleri (Niyam və C vitamini əskikliyi) kimi ümumi xəstəliklərin bir əlamətidir. Akut lösemi, B12 vitamini əskikliyinə bağlı qansızlıq, tifo, qızdırma kimi xəstəliklər zamanı da tez görülər. Müalicə ümumi xəstəliyə bağlı olaraq həyata keçirilir.
Uçuqlu Ağıziçi iltihabı
Çoxu dəfə viruslardan qaynaqlanır. Ümumiyyətlə süd uşaqlarında, hamilə qadınlarda və həzm
pozuqluğu çəkənlərdə görülər. Bəzi insanlarda qoz, badam, çiyələk kimi belirili qidaların yenmesiyle aftlı meydana gəlmələrin yinelendiği göz önünə alınsa bu xəstəliyin allergik bir ölçüsü da olduğu deyilə bilər.
Xəstəlik titrəmə və atəş yüksəlməsiylə birdən ortaya çıxar. Daha sonra ağız boşluğunda çox ağrılı xora çevrilən maye dolu qabarcıqlar görülər. Xəstəlik sürətli gidişlidir və 1-2 həftədə yaxşılaşar. Qarqara formasında regional müalicənin yanında antibiotiklər və kortizonla ümumi müalicə tətbiq olunur.
Xroniki bakteriya və göbələk infeksiyalarına bağlı Ağıziçi iltihabı
Acti-nomyces ağız boşluğunda iltihaba yol açan əhəmiyyətli bir bakteriya qrupudur. Bu bakteriyalar ağızdakı sümük və əzələ toxumasına yerləşir. Meydana gətirdikləri fistüllerden çıxan irin çox miqdarda tipik dənəciklər daxildir. Bu bakteriyaların daxil yolları ümumiyyətlə diş çürükləridir.
Çox tez-tez rast gəlinən Pamukçuk ağızda göbələklərə bağlı bir iltihaptır. Ağız boşluğu mukozasında Candida albicans növü mikroskopik bir göbələyin inkişafıyla meydana gələr. Diş ətlərini, dili, yanaq daxili səthlərini və badamcıqları örtə kəsilmiş südə bənzər. Ağızda birləriylə birləşməyə meylli ağ sahələr ortaya çıxar. Asanlıqla qaldırıla bu meydana gəlmələrin altında qırmızı bir səth görülər. Pamukçuk daha çox yenidoğanlarda görülər. Yerli olaraq tətbiq olunan göbələk öldürücü dərmanlar və metilen mavisiyle asanca müalicə edilə bilər. Amma bu xəstəlik zəif düşmüş və orqanizmin müdafiə qabiliyyəti azalmış yaşlılarda da ortaya çıxa bilər. Bu vəziyyətdə infeksiya dərindəki toxumalara, yəni tənəffüs və həzm mukozalarına yayıla bilər.
Orta Ağıziçi iltihabları
Ümumi bir xəstəliyə bağlı olaraq ortaya çıxar. Qırmızı, qızılca, kızamıkçık və suçiçeği kimi döküntülü xəstəliklər, iskorbüt və hemofiliya kimi kanamalı xəstəliklər, lösemi, agranülositoz və B12 vitamini əskikliyinə bağlı qansızlıq kimi qan xəstəlikləri, civə, bismut, güllə, gümüş, mis kimi kimyəvi maddə zəhərlənməsinə bağlı müxtəlif peşə xəstəlikləri zamanı görülür .
Xüsusi mikrobların səbəb olduğu başlıca Ağıziçi iltihabla bunlardır: Frengide birinci mərhələ lezyonu, ikinci mərhələyə xas qabartı ya da kızarıklıklar və üçüncü mərhələyə xas göm (yumşaq bulges) və xoralar formasında iltihablar (sifilis stomatit); Vərəmin xoralar və çatlaklarla birlikdə görülən iltihablar (vərəm stomatit); cüzamdan zamanla ülserleşen dərin düğümcük meydana gəlmələ (cüzam stomatit); belsoğukluğunda xəstəlik faktoru olan gonokoklara bağlı iltihablar; difteriya, yılancık və impetigo faktorlarına bağlı Ağıziçi iltihabla.
