Döş xərçəngi bütün dünyada qadınlarda ən sıx görülən xərçəng növüdür. Bu xərçəng növü ağciyər ...
Döş xərçəngi bütün dünyada qadınlarda ən sıx görülən xərçəng növüdür. Bu xərçəng növü ağciyər xərçəngindən sonra, dünya daxilində, rəhm ağızı xərçəngi (serviks) ilə görülmə sıxlığı ən yüksək olan xərçəng növlərindəndir. Statistikaya görə hər 8 qadından birinin həyatının müəyyən vaxtında döş xərçənginə tutulmaqdadır.
Xərçəng hüceyrələri ümumiyyətlə südün çıxarıldığı, məmələrin lobüllerinde ya da memedeki süd dranej kanallarında meydana gələr. Döş xərçəngi ən çox menopoz dövründəki qadınlarda meydana gələr lakin hər hansı bir yaşda da ortaya çıxa bilər. Döş xərçəngi kişilərdə də görülməsinə baxmayaraq olduqca nadirdir. Hər 100 qadına qarşı bir kişidə görülməkdədir.
Döş xərçənginin əlamətlərindən şübhələnildiyini sürətlə hərəkətə keçilməlidir. Xərçəng erkən mərhələdə (ilk mərhələdə) diaqnoz edildiyində döş xərçəngi müalicəsinin müvəffəqiyyət ilə nəticələnmək nisbəti % 90 ın üzərində olmaqdadır. Öz döşünüzü nəzarət edərkən şübhəli bir sərtlik tapa bilərsiniz, həkiminiz klinik döş müayinəsində bir sərtlik hiss edə biler, mammogram ve ya döş MRT ile de döş toxumasında herhansi bir anarmal vəziyyət varmı, görülə bilər.
Döş xərçəngi risk faktorları önlənə bilər risklər və değiştirilemeyen risklər olaraq iki ana başlıq altında toplana bilər. Önlənə bilər risklər kəslərin həyatlarında dəyişdirə faktorlar olaraq sıralana: Siqaret və spirt istehlakını azaltmaq, hərəkətli bir həyat yaratmaq, sağlam qidalanmaq kimi. Dəyişilə bilməyən risklər yaş, cins, sıx döş toxuması, erkən menstruasiya və ya gec menopoz ilə müsbət ailə tarixi olaraq sıralana bilər.
Döş xərçəngi diaqnozu üçün istifadə edilən üsullar hansılardır?
Tətbiq olunacaq olan məmə xərçəngi müalicəsi proqramı üçün həkiminizin edəcəyi testlər, şişin başladığı sahənin bilinməsi və bədəninizin digər bölgələrinə (metastaz) yayılıb yayılmadığını anlamaq üçün aparılır.
Mammogram: Döş toxumasının rentgen şüaları ilə araşdırılması əsasına söykənən bir üsuldur. Xəstənin hər hansı bir şikayətlənməsi yox ikən çəkilən ilk mamogram xəstəliyin olduğu ilk vəziyyət sayılır. Mamogram darama məqsədli və ya diaqnoz məqsədli edilə bilər. Tarama məqsədli mamogram heç bir şikayətlənməsi olmayan kəslərə edilərkən, diagnoz məqsədli edilən mamogram şübhəli kütlə və ya bölgənin daha ətraflı tədqiqi imkanı verər
Ultrasəs: Səs dalğalarının toxumalardan geri əks olunması əsası ilə işləyir. Mammogram da görülən şübhəli kütlə və ya sahənin, və ya xəstənin əlinə gələn kütlənin maye və ya qatı olduğunu anlamaq üçün istifadə edilər. Içi maye dolu olan kütlələr yəni kistler xərçəng baxımından əhəmiyyətli bir təhdid meydana gətirməzlər. Buna qarşılıq, içi qatı olan yəni “solid” kütlələr döşün şişleridir. Bunların yaxşı və ya pis xasiyyətli olduğu ayrı-seçkiliyini nizamlı təqiblər və ya başqa irəli üsullarla etmək lazımdır.
Galaktografiya: Döş başından içəri dərman verib süd kanallarının rentgeninin çəkilməsidir. Ən çox döş başı axıntısı şikayətlənməsi olanlarda tətbiq olunar.
İncə iynə biopsiyası: Standart şpris iynəsi ilə mobil səviyyədə nümunə götürüb mikroskop altında bunların araşdırılmasıdır.
Qalın iynə biopsiyası: Bu məqsəd üçün hazırlanmış, qalın bir iynə ilə toxuma parçası alınaraq bunun araşdırılmasıdır.
Stereotaksik biopsiya: Kütlənin yerinin xüsusi bir aparat ile təsbit edilib tam o nöqtədən nümunə alınmasıdır.
Stereotaksik işarələmə: Xüsusi bir cihaz ilə şübhəli sahəsinin görülüb içinə incə bir tel buraxılmasıdır.
Cərrahi biopsiya: Əməliyyat otağında edilən və kütlənin hamısının çıxardılıb mikroskop altında araşdırılmasıdır.
Bütün xərçəng növlərində olduğu üzrə məmə xərçəngində də erkən diaqnoz olduqca əhəmiyyətlidir. Xərçəng erkən dövrdə diaqnoz edilsə döş xərçəngi müalicəsi çox vaxt döş alınmadan neticelendirilebilmektedir.
Xəstəliyin vəziyyətinə və xəstənin ümumi sağlamlığına görə müalicə variantları aşağıdakılardan birini və ya bir neçəsini ehtiva edə bilər, cərrahiyyə, radiasiya terapiyası, hormon müalicəsi, kemoterapiya və ya hədəflənmiş terapiya kimi.
Standart müalicə üsulları:
1- Cərrahiyye müalicəsi
2- Radioterapiya (şüa terapiyası)
3- Kimyaterapiya(derman müalicəsi)
4- Hormonoterapiya (Hormon müalicəsi)
Ümumiyyətlə, xərçənglə mübarizənin ilk mərhələsi. Çoxu xəstənin müalicəsi xərçəngli toxumanın cərrahi olaraq çıxarılması ilə başlayır.. Sentinel limfa (qoruyucu lenf nodu) biopsiyası aparılır və zəruri hallarda subkutan limfa düyünləri də təmizlənir.
İndiki vaxtda döş xərçənginin müalicəsində, cərrahi cəhdin bir neçə fərqli tətbiqi vardır. Bu tətbiqlər təməl olaraq, döşün alınmadan qorunmasına istiqamətli olanlar və döşün bütününün çıxardılmasına istiqamətli olanlar olaraq iki əsas qrupa bölünür. Son dövrdəki medikal inkişaflar işığında yalnız xərçəngli bölgənin çıxarılması və döşün qorunması, qoltuqaltı limfa bezlərindən isə nümunə edilməsi sayəsində xəstələrdə oxşar müvəffəqiyyətli nəticələr alınmaqda və eyni gün evlərinə gedə bilməkdədirler. Döşün hamısının götürülməsi lazım olduğu vəziyyətlərdə isə estetik və plastik cərrahıyye texnikalar ilə yenidən məmə rekonstruksiya edilməsi mümkündür.
Şua müalicəsi, X-şüalarının (rentgen şüaları), döş bölgəsinə və qol altına tətbiq olunmasıyla, cərrahi cəhddən sonra qalma ehtimalı olan xərçəng hüceyrələrinin yox edilməsini təmin etmək məqsədi ilə həyata keçirilir.
Ən çox istifadə edilən üsul xarici şüalanmadan (external beam Radiation) üsuludur. Əməliyyatdan sonra 4-6 həftə müddətlə tətbiq olunar. Xüsusi bir xətti akseleratorden istifadə edərək, xarici olaraq, bütün döş və bəzən də qoltuqaltı hədəflənərək ışınlanır. Işın ümumiyyətlə 4-6 həftə ərzində, həftədə 5 gün olaraq verilir.
Radioterapiyanın (şüa müalicəsi)yan təsirləri; Bu müalicəni görən qadınların çoxu halsızlıqdan şikayətlənərlər. Döşdə şişlik və ağırlıq hissi ortaya çıxa bilər. Müalicə olunan ərazidə dəri günəş yanığı ola bilər. Bu yan təsirlər təxminən bir ildə özbaşına yox olur. Türkiyede bəzi mərkəzlərdə istifadə olunanTrueBeam STX adlı xətti akselerator ilə sağlam toxumaya minimum nisbətdə zərər verilərək bu yan təsirlər ən aza nazil edilebilmekdedir.
Xərçəng hüceyrələrini öldürücü dərmanlarla edilən müalicədir. Bu dərmanlar ağızdan və ya damardan verildikdən sonra bütün bədənə yayılır. Ümumiyyətlə, eyni anda bir neçə dərman birlikdə verildikdə daha təsirli olduqlarından, dəyişik kombinasiyalar halında verilir. Kimyaterapiya, kürler (1 doza dərmanın tətbiq edilməsinə və sonrasındakı istirahət dövrünə 1 kür adı verilir) halında verilir. 4-6 kür planlaşdırılır. Hər kür arası təxminən 3 həftədir. Bu da ümumi 3 ilə 5 aylıq ümumi kimyaterapiya müddəti deməkdir.
Bəzi hallarda cərrahi müalicəyə əlavə olaraq, dərman müalicəsi də tələb oluna bilər.
Xəstələrdə cərrahi müalicə sonrası edilən tədqiqlər, hər hansı bir bölgədə xərçəng qalmamış olsa belə, qoruyucu tədbir olaraq bir müddət dərman müalicəsi edilə bilər. Bu müalicəyə adjuvan kimyaterapiya deyilir.
Neoadjuvan kemoterapi isə Mərhələ 3 xərçəngi olan xəstələrdə mövcud şişin ölçülərini kiçiltmək və cərrahiyye ye uyğun hala gətirmək məqsədiylə edilər. Neoadjuvan kimyaterapiyanın bir başqa faydası da edilən kimyaterapiyanın şiş üzərinə təsirinin görünə bilməsidir
Bəzi döş xərçəngi hüceyrələri, ehtiva etdikləri hormon qəbulediciləri (qəbul ediciləri) vasitəçiliyi ilə östrojenlere həssas ola bilər. Yəni, östrojen hormonu bu xərçəng hüceyrələrinin böyümələrinə və artmalarına səbəb ola bilər. Hormon müalicəsinin məqsədi hormon östrogen reseptorunu ehtiva edən və həssas olan xərçəng növlərində estrogen təsirini aradan qaldıraraq xərçəngin inkişafının qarşısını almaqdır.
