Onurğa əzələlərinin atrofiyası (SMA) əzələ hərəkətlərini idarə edən sinirləri (motor neyronları) təsir edən genetik bir xəstəlikdir.
Onurğa əzələlərinin atrofiyası (SMA) əzələ hərəkətlərini idarə edən sinirləri (motor neyronları) təsir edən genetik bir xəstəlikdir. SMA xəstəliyi olan insanların onurğa beynindəki motor neyronları düzgün işləmir. Bu, əzələlərin zəifləməsinə və zədələnməsinə səbəb olur.
SMA patogenezi
Xüsusilə ön buynuz motor neyronlarında, motor neyron mesajlarında iştirak edən SMN (Survival motor neuron) adlı bir protein var. SMN sintezi SMN-1 və SMN-2 genləri ilə kodlaşdırılsa da, funksional SMN zülalının əsas mənbəyi SMN-1 genidir. Bunun səbəbi Timin SMN-2 geninin ekzon-7 hissəsində Sitozini əvəz etməsidir. SMN-1 və 2 arasındakı yeganə fərq budur. Müvafiq olaraq, pre-mRNT-dən yetkin mRNT istehsalı zamanı ekson-7 tanınmır və onun ekson-8 ilə birləşməsi əhəmiyyətli dərəcədə baş verə bilməz. Buna görə də SMN-1 geni vasitəsilə SMN zülalı heç bir problem olmadan istehsal oluna bildiyi halda, SMN-2 geni vasitəsilə istehsal olunan zülalların əhəmiyyətli bir hissəsi qısa, qeyri-stabil və qeyri-stabil olduqları üçün plazmadan sürətlə çıxarılır. SMN zülalının yalnız 10%-i SMN-2 vasitəsilə istehsal oluna bilər. Buna görə də, SMN-1 genindəki mutasiyalar və delesiyalar motor neyron funksiyaları üçün kritik olan SMN zülalının ciddi azalmasına səbəb olur.
SMA-nın səbəbi nədir?
SMA SMN-1 genində mutasiya və ya delesiya nəticəsində inkişaf edən autosomal resessiv genetik xəstəlikdir. Silinmə halların 90%-dən çoxunda müşahidə olunur. Hər iki daşıyıcı olan valideynlərin uşaqları 25% ehtimalla xəstəliyə tutulacaq, daşıyıcı uşaqlar isə 50% nisbətində doğulacaq. Bu şəkildə SMN zülal qaynağı SMN-2 geni olacağı üçün şiddəti xəstədən xəstəyə dəyişən SMN miqdarında azalma olacaq. Azaldılma səviyyəsi ümumiyyətlə SMN-2 gen surətinin nömrəsi ilə əlaqələndirilir. Nüsxələrin sayı artdıqca istehsal edilə bilən SMN zülalının səviyyəsi yüksəlir, xəstəliklə bağlı simptomlar və tapıntılar yüngülləşir. 0, 1, 2, 3 və 4 SMA növləri üçün SMN-2 gen nüsxə nömrələri 1, 2, 3, 3-4 və 4-dən yuxarıdır.
SMA xəstəliyini kimlerde görülür?
SMA 6000-11000 diri doğulanda bir dəfə baş verən nisbətən nadir xəstəlikdir. Bu halların 50-60%-i 1-ci tip olduğu halda, 2, 3 və 4-cü növlərdə rastgəlmə tezliyi 30, 10 və 1-dir. Nüsxə nömrəsi 1-dir və ən ciddi forma olan 0 tipinə rast gəlmə tezliyi 1%-dən aşağıdır.
Müxtəlif mənbələrdə yayılma fərqli olsa da, 1-2/100 min civarındadır. Tip 1-in tezliyi daha yüksək olsa da, gözlənilən ömür müddəti nisbətən qısa olduğu üçün canlılar arasında nisbəti aşağıdır. Müvafiq olaraq, 1-2-3-cü növlər üçün canlı hallar arasında nisbətlər müvafiq olaraq 14,51 və 35 faiz təşkil edir.
Kliniki tapıntılar: Klinik SMN səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Xəstəlik Medulla Spinalis'in ön buynuzunun alfa-motor neyronlarında SMN səviyyəsinin azalması səbəbindən denervasiya ilə başlayır. Əzələ denervasiyası könüllü əzələlərdə atrofiyalara səbəb ola bilər, nəticədə ümumi zəiflik və motor funksiyasının və hərəkətin itirilməsi ilə nəticələnir. Baş idarəsi pozula bilər. Skolioz, təkrarlanan pnevmoniya epizodları, yuxu və qidalanma çətinliyi, tənəffüs çatışmazlığı və hərəkət pozğunluqları kimi ağırlaşmalar baş verə bilər ki, bu da əzələ atrofiyası səbəbindən sağ qalmağa mənfi təsir göstərə bilər.
Ayaqlar qollara nisbətən, proksimal əzələlər isə distal əzələlərə nisbətən daha çox təsirlənir. Baş idarəsi pozula bilər. Təsirin şiddəti artdıqca tənəffüs və qidalanma problemləri kimi ağırlaşmalar xəstənin proqnozuna mənfi təsir göstərir. SMA olan xəstələrdə adətən normal və ya yüksək intellekt səviyyələri olur.
Tip 1: Başlanğıc yaşı 6 aydan əvvəl olsa da, halların 95%-də 3 aydan əvvəl əlamət və simptomlar müşahidə olunur. Şiddətli, mütərəqqi əzələ zəifliyi, disket körpə əlamətləri və ya hipotoniya müşahidə olunur. Bulbar disfunksiyası inkişaf edir, əmmə və udma çətinliyi və tənəffüs çətinliyi ilə xarakterizə olunur. İntrauterin hərəkətlərdə azalma 30%, doğuş zamanı disket uşaq sindromu isə 60% qeyd edilir. Doğuş zamanı uzun sürən siyanoz da bildirilən tapıntılar arasındadır. Erkən bulbar disfunksiyası və şiddətli əzələ zəifliyi ömür müddətini azaldır və xəstələrin 95% -i müxtəlif ağırlaşmalar, xüsusən də tənəffüs yolları səbəbindən 18 aydan əvvəl ölür.
Tip 2: Xroniki infantil forma da deyilir. Xəstəliyə görə ikinci yerdə olsa da, yaşayan SMA xəstələri arasında ən çox rast gəlinən formadır. Çox vaxt 6-18 aylıq uşaqlarda motor inkişafının geriliyi baş verdikdə aşkar edilir. Vaxtı gələndə uşaqlar dayaq olmadan oturmaqda və ya ayaqda durmaqda çətinlik çəkirlər. Skelet əzələlərində tremor görünə bilər. Zamanla psevdohipertrofiyalar, əzələ-skelet sisteminin deformasiyaları və tənəffüs çətinliyi müşayiət oluna bilər. Ömür müddəti 2 ildən 30 ilə qədərdir. Onlar ən çox tənəffüs yollarının ağırlaşması səbəbindən ölerlər.
Tip 3: Xroniki Juvenil forma və ya Kugelberg-Welander sindromu kimi də tanınır. Semptomları 18 aylıq yaşdan sonra görünən SMA-nın orta-yüngül formasıdır. Proksimal əzələlərdə yavaş-yavaş irəliləyən zəiflik ilə xarakterizə olunur. Uşaqların əksəriyyəti normal yerimə və ya oturma funksiyalarına malik olsalar da, pilləkənlərlə qalxıb enmək kimi motor bacarıqlarında çətinlik çəkirlər. Bulbar disfunksiyaları gec baş verir. 2-ci tipdə olduğu kimi, psevdohipertrofiya müşahidə oluna bilər. Əksər xəstələrin normal ömrü var.
Tip 4: Yetkinlərdə başlayan forma da deyilir. Adətən 30-cu illərdə başlayır. Çox vaxt Tip 3 simptomlarını təqlid edir. Bu xoşxassəlidir və xəstələrin normal ömrü var.
Onurğa əzələlərinin atrofiyasının simptomları
SMA xəstəliyinin simptomları onun növündən asılı olaraq dəyişir. Zəif qollar və ayaqlar, hərəkət problemləri, əzələ titrəməsi və ya seğirmə, udma problemləri və nəfəs almaqda çətinlik SMA xəstəliyinin ən çox görülən əlamətləridir.
SMA xəstəliyinin 4 fərqli növü var:
Spinal əzələ atrofiyası tip 1: Werdnig-Hoffmann xəstəliyi olaraq da təyin olunan SMA tip 1 ən ağır və ümumi tipdir. Ən çox doğumda və ya sonrakı bir neçə ayda (0-6) görülür.
Spinal əzələ atrofiyası tip 2: Semptomlar 7-18 ay arasında görünməyə başlayır. Tərəqqi sürəti fərqli ola bilər. SMA tip 2 qolları deyil, ayaqları təsir edir. Tənəffüs yoluxucu xəstəliklər də tez-tez rast gəlinir.
Spinal əzələ atrofiyası tip 3: Kugelberg-Welander və ya Juvenil Onurğa Əzələ Atrofiyası adlanır. 3-cü tip spinal əzələ atrofiyası gənclərdə daha çox rast gəlinir.
Onurğa əzələlərinin atrofiyası tip 4: Bu tip daha çox yetkinlik dövründə baş verir.
Onurğa Əzələ Atrofiyasının Müalicəsi
SMA xəstəliyi tamamilə müalicə edilə bilməz. Semptomları azaltmaq və xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bəzi üsullar tətbiq olunur:
