Sosial fobiya olaraq adlandırılan antropofobiya və ya sosiofobiyaya bir çox fərdlərdə rast gəlinir.
Sosiofobiya gündəlik normal qarşılıqlı əlaqə prosesində başqaları tərəfindən müşahidə edilmək və ya mühakimə edilmək qorxusundan yaranan sıx narahatlıq, qorxu, özünüdərk və utanc duyğularına verilən addır.
Sosial fobiyanın səbəbi nədir?
Psixi sağlamlığa təsir edən bir çox digər şərtlər kimi, sosiofobiya da bioloji və ətraf mühit amillərinin kompleks qarşılıqlı təsirindən yaranır. İrsi xüsusiyyətlər sosial fobiyanın mümkün səbəbləri arasındadır. Narahatlıq problemləri adətən qanla əlaqəli ailə üzvlərində müşahidə olunur. Ancaq sosiofobiyanın nə qədərinin genetikadan, nə qədərinin isə öyrənilmiş davranışlardan qaynaqlandığı hələ tibb mütəxəssisləri tərəfindən müəyyən edilməmişdir. Bundan əlavə, beyindəki amigdala adlı bir bölümün də qorxu reaksiyasını idarə etməkdə rol oynadığı düşünülür. Həddindən artıq aktiv amigdalası olan insanlar sosial vəziyyətlərdə artan narahatlığa səbəb olan yüksək və sıx bir qorxu reaksiyasına sahib ola bilərlər. Sosiofobiyanın öyrənilmiş bir davranış olduğunu göstərən tədqiqat nəticələri var. Bəzi insanlarda narahat və ya utanc verici bir vəziyyət baş verdikdən sonra onlarda sosial fobiya inkişaf edə bilər. Bundan əlavə, sosial vəziyyətlərdə narahat davranışlar göstərən və ya uşaqlarını daha sıx idarə edən və ya sosiofobiya səbəbiylə həddindən artıq qoruyucu olan valideynlər arasında bir əlaqə olduğu düşünülür.
Müxtəlif amillərin sosiofobiyanın inkşaf riskini artırdığı düşünülür. Buna görə də, bioloji valideynlərində və ya bacı-qardaşlarında sosial fobiyası olan fərdlərin sosiofobiyanı inkşaf etdirmə ehtimalı daha yüksəkdir. İstehza, alçaldılma, rədd edilmə və ya zorakılığa məruz qalma kimi mənfi təcrübələr yaşayan uşaqların sosiofobiyaya daha çox meylli olduğu müşahidə edilmişdir. Bundan əlavə, ailə münaqişəsi, travma və ya sui-istifadə kimi digər mənfi hadisələr də sosiofobiya ilə əlaqələndirilə bilər. Utancaq, qapalı vəziyyətlərlə və ya fərdlərlə qarşılaşdıqda temperamentli davranışlar nümayiş etdirən uşaqların daha çox risk altında olduğu düşünülür. Sosiofobiyanın simptomları adətən yeniyetməlik dövründə başlayır, lakin bəzi hallarda yeni insanlarla tanış olmaq, ictimaiyyət qarşısında danışmaq və ya mühüm iş təqdimatı etmək ilk olaraq həyatın sonrakı dövrlərində simptomları biruzə verir. Parkinson xəstəliyi səbəbiylə üz eybəcərliyi, kəkələmə və ya daimi titrəmə kimi diqqətəlayiq bir görünüşə və ya vəziyyətə sahib olmaq insanın özünüdərk hisslərini artıra və sosial fobiyaya səbəb ola bilər.
Sosial fobiya ilə hansı fəsadlar yarana bilər?
Müalicə olunmayan sosiofobiya bir insanın həyatına mənfi təsir göstərə bilər. Sosial fobiya ilə bağlı narahatlıq insanın həyatdan, münasibətlərdən, işdən və ya məktəbdən həzz almasına mane ola bilər. Buraya həddindən artıq spirtli içki qəbul etmək, aşağı akademik və ya işdə uğursuzluq, tənqidə qarşı yüksək həssaslıq, özünü ifadə etməkdə çətinlik, intihar və ya intihar cəhdləri, təcrid və sosial münasibətlərdə çətinlik, özünə şübhə, mənfi öz-özünə danışmaq və zəiflik kimi maddə asılılığı daxil ola bilər. Sosial bacarıqlar kimi fəsadlara səbəb ola bilər. Bundan əlavə, digər narahatlıq pozğunluqları və bəzi digər psixi sağlamlıq pozğunluqları, xüsusən də böyük depressiv pozğunluq və maddə istifadəsi problemləri də tez-tez sosial anksiyete pozğunluğu ilə baş verir.
Sosial fobiyanın qarşısını necə almaq olar?
Bir fərdin sosiofobiyasını inkişaf etdirməsinə nəyin səbəb olacağını təxmin etmək üçün heç bir yol yoxdur, lakin bundan narahat olan şəxslər simptomların təsirini azaltmaq üçün müxtəlif addımlar ata bilərlər. Hər şeydən əvvəl, bu cür narahatlığı olan şəxslər erkən kömək axtarmalıdırlar. Bir çox digər psixi sağlamlıq vəziyyəti kimi, sosiofobiyanın müalicəsi nə qədər çox gözlənilsə bir o qədər də çox çətinləşir. Fərd şəxs həyatını izləmək, özünə və psixi sağlamlıq mütəxəssisinə nəyin stressə səbəb olduğunu və nəyin daha yaxşı hiss etməsinə kömək etdiyini müəyyən etmək üçün gündəlik saxlaya bilər. Fərd öz həyatındakı problemləri prioritetləşdirərək, vaxtını və enerjisini diqqətlə idarə edə bilər və bununla da hiss etdiyi narahatlığı azaldır. Bu prosesdə insanın sevdiyi şeylərə vaxt ayırması tövsiyə olunur.
Siqaret, narkotik, həddindən artıq spirt və hətta kofein kimi zərərli maddələrin istifadəsindən çəkinmək vacibdir. Bu maddələr, xüsusilə də həddindən artıq istifadə edildikdə, həm narahatlığa səbəb ola bilər, həm də mövcud narahatlıq hisslərini gücləndirə bilər. Bu maddələrdən asılı olmaq da insanda narahatlıq yarada bilər. Bu maddələri buraxmaq insanın öz başına etməkdə çətinlik çəkdiyi bir vəziyyətdirsə, fərd həkiminə müraciət etməlidir. Həkim xəstəyə kömək etmək üçün müalicə proqramı və ya dəstək qrupu tapmağı asanlaşdıracaq.
Sosial fobiyanın simptomarı:
